Một số biện pháp giáo dục học sinh THCS bảo vệ môi trường qua môn Lịch sử

Một số biện pháp giáo dục học sinh THCS bảo vệ môi trường qua môn Lịch sử.

Lý do chọn đề tài:

Sống trong xã hội hiện đại, con người được chứng kiến sự phát triển như vũ bão của khoa học công nghệ, kéo theo đó là sự phát triển của nền kinh tế thị trường và các lĩnh vực khác. Đời sống của con người ngày một nâng cao về mọi mặt, song hiện nay chúng ta lại đang phải đối mặt với một mối lo ngại được tạo ra bởi mặt trái của sự phát triển. Đó là tình trạng môi trường đang ô nhiễm trầm trọng, cuộc sống tốt đẹp của con người trên trái đất đang bị đe dọa. Đặc biệt là vào những thập niên cuối thế kỉ XX, ô nhiễm môi trường đã trở thành một vấn đề bức xúc, không còn là của riêng một quốc gia nào. Nó đã trở thành một trong những mối quan tâm hàng đầu của các nước trên thế giới. Hàng ngày, hàng giờ, chúng ta đang cảm nhận được sự thay đổi của trái đất như: Biến đổi khí hậu, sự nóng lên của trái đất khiến thiên tai, lũ lụt xảy ra thường xuyên, ô nhiễm nguồn nước, nguồn không khí, đất đai canh tác dần dần bị thu hẹp, tài nguyên thiên nhiên cạn kiệt…

Như vậy, nhiệm vụ của thầy cô giáo lúc này không chỉ truyền thụ cho học sinh những kiến thức phổ thông, mà còn phải tích hợp giáo dục học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, kĩ năng sống, ý thức trách nhiệm xã hội…, trong đó giáo dục ý thức bảo vệ môi trường thông qua các môn học và các hoạt động ngoại khóa là không thể bỏ qua.

Riêng bộ môn Lịch sử, một môn khoa học xã hội, với nhiệm vụ trọng tâm là giúp học sinh hình thành những tư tưởng, tình cảm tốt đẹp về con người, về cuộc sống, về quê hương, đất nước, biết tự hào về những trang sử hào hùng của dân tộc mà ông cha ta đã làm nên trong quá khứ, về cội nguồn của dân tộc… để tiếp thêm niềm tin, sức mạnh cho các em trên con đường tiến đến tương lai. Ngoài ra, môn học này còn giúp học sinh có được những hiểu biết về văn hóa, xã hội, địa lí… đặc biệt tôi nhận thấy trong chương trình bộ môn Lịch sử THCS có rất nhiều bài học từ lớp 6 đến lớp 9, giáo viên có thể tích hợp giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho các em. Điều này cũng phù hợp với mục tiêu đổi mới phương pháp dạy học và nhiệm vụ giáo dục trong thời kì mới mà Bộ Giáo dục và Đào tạo đã đặt ra… Đó là lí do tôi chọn đề tài này: “Một số biện pháp giáo dục học sinh THCS bảo vệ môi trường qua bộ môn Lịch sử”.

Nội dung thực hiện giải pháp:

Sau đây là một số cách tích hợp môi trường với những ví dụ cụ thể trong các bài học lịch sử:

Thứ nhất: Tái hiện quá trình Lịch sử như nó đã tồn tại trên cơ sở nắm vững các sự kiện Lịch sử chính xác, khách quan, khoa học, bằng cách sử dụng các cách miêu tả, tường thuật kết hợp với tư liệu và đồ dùng trực quan để khắc sâu kiến thức cho học sinh, đồng thời liên hệ với tình hình hiện nay để giáo dục ý thức bảo vệ môi trường.

Ví dụ: Ở bài mở đầu cho chương trình Lịch sử lớp 6 “Xã hội nguyên thủy”, chúng ta cho các em xem tranh ảnh về cuộc sống, sinh hoạt của người nguyên thủy kết hợp với việc miêu tả về các công cụ đá, cảnh săn bắn… để thấy được con người thời nguyên thủy đã dựa vào tự nhiên để tồn tại và phát triển như thế nào – Từ đó giáo dục học sinh, giúp các em hiểu thiên nhiên có vai trò vô cùng quan trọng để đảm bảo cuộc sống cho con người lúc bấy giờ. Nhưng giáo viên cũng cần nhấn mạnh rằng việc khai thác thiên nhiên thời kì đó chỉ ở mức độ nhỏ với những công cụ thô sơ (công cụ đá…), không vì mục đích lợi nhuận và chưa gây ra những tác động xấu cho môi trường như hiện nay. Qua việc so sánh đó, chúng ta giáo dục các em phải biết sử dụng, cải tạo thiên nhiên hợp lí, có hiệu quả.

Thứ hai: Giáo viên cần giúp học sinh biết so sánh, đối chiếu kiến thức giữa các bài học, để rút ra nhận xét về vai trò của thiên nhiên với con người qua các thời kì lịch sử.

Ví dụ: Khi dạy Lịch sử 6, bài 4 và bài 5 “Lịch sử thế giới cổ đại với sự hình thành các quốc gia đầu tiên ở phương Đông và phương Tây” chúng ta có thể cho học sinh so sánh với bài 1“Xã hội nguyên thủy” để học sinh hiểu rõ rằng, trong điều kiện lịch sử lúc bấy giờ, con người đã bớt lệ thuộc vào tự nhiên như thời kì nguyên thuỷ, và biết lợi dụng, khai thác những điều kiện thuận lợi của tự nhiên để cải thiện đời sống và tiến bộ về nhiều mặt. Điển hình như nhà nước đã ra đời ở những vùng thuận lợi cho sản xuất, cho cuộc sống của con người nói chung. Vì vậy, các quốc gia cổ đại thường xuất hiện ở lưu vực các sông (Sông Nin ở Ai Cập; vùng Lưỡng Hà ở Trung Đông; Sông Hằng ở Ấn Độ; Sông Hoàng Hà ở Trung Quốc) hay những vùng thuận lợi cho việc buôn bán, giao thông (vùng ven Địa Trung Hải). Đó là một bước tiến của xã hội loài người.

Thứ ba: Sau mỗi bài học có liên quan đến vấn đề môi trường, giáo viên cần tăng cường kiểm tra bằng cách đặt những câu hỏi khơi gợi ý kiến, quan điểm của học sinh, để các em dần dần hình thành ý thức bảo vệ môi trường.

Ví dụ 1: Dạy bài 14 “Ba lần kháng chiến chống quân xâm lược Mông- Nguyên (Thế kỉ XIII)” (Lịch sử 7) có thể đặt câu hỏi: Bên cạnh những nguyên nhân thắng lợi mà các em đã được học, những yếu tố tự nhiên nào cũng góp phần mang đến thắng lợi cho những cuộc kháng chiến chống quân Mông- Nguyên ?

Gợi ý: Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn đã biết dựa vào địa hình sông – núi hiểm trở, khai thác hiện tượng thiên nhiên, đó là sự lên-xuống của thủy triều, để đánh thắng giặc, làm nên chiến thắng vẻ vang trong trận Bạch Đằng năm 1288. (Có thể liên hệ thêm trận đánh của Ngô Quyền trên sông Bạch Đằng năm 938)

Ví dụ 2: Khi dạy xong bài “Lịch sử thế giới cận đại (từ giữa thế kỉ thứ XVI đến năm 1917)” (Lịch sử 8), giáo viên có thể đặt câu hỏi để kiểm tra:

Từ bao giờ thì con người có những tác động mạnh vào môi trường khiến tài nguyên thiên nhiên có nguy cơ cạn kiệt và môi trường bị ô nhiễm? Con người cần phải làm gì để khắc phục tình trạng đó ?

Gợi ý: Từ thời cận đại trở đi, sự lao động sáng tạo của con người đã tác động mạnh mẽ vào tự nhiên như chinh phục, cải tạo tự nhiên; khoa học- kĩ thuật phát triển, sản xuất tăng lên… đồng thời sự tàn phá của con người đối với tự nhiên ngày càng tăng, tài nguyên thiên nhiên có nguy cơ cạn kiệt. Đây là hiểm họa đối với con người, phải hứng chịu “sự trả thù của tự nhiên” do làm ô nhiễm, phá huỷ môi trường… và sau đó con người lại phải tốn kém không ít tiền của để tìm cách chế ngự, khắc phục những ảnh hưởng do chính mình gây ra, tuy vậy cũng không thể nào khôi phúc lại trạng thái ban đầu.

Ví dụ 3: Dạy bài 3, 4 “Chủ nghĩa Tư bản được xác lập trên phạm vi thế giới; Phong trào công nhân và sự ra đời của chủ nghĩa Mác” (Lịch sử 8) có thể đặt câu hỏi:

Hệ quả của cách mạng công nghiệp là gì? Ảnh hưởng của kiểu lao động mới đến sức khoẻ người lao động và môi trường sinh sống ?

Ví dụ 4: Dạy bài 12- Lịch sử 9 “Những thành tựu chủ yếu và ý nghĩa lịch sử của cách mạng khoa học- kĩ thuật” có thể đặt câu hỏi:

Bên cạnh những mặt tích cực, cuộc cách mạng khoa học kĩ thuật đã mang lại những hậu quả tiêu cực nào cho thiên nhiên, môi trường?

(Gợi ý: Khoa học- kĩ thuật phát triển khiến cho con người có thể chế tạo ra các loại vũ khí và các phương tiện quân sự có sức tàn phá và hủy diệt sự sống. Nạn ô nhiễm môi trường, ô nhiễm khí quyển, đại dương, sông hồ… và cả những “bãi rác” trong vũ trụ, việc nhiễm phóng xạ nguyên tử, những dịch bệnh mới nan y… đã đe dọa đến cuộc sống con người).

Thứ tư: Giáo viên cung cấp tư liệu về môi trường, tranh ảnh, các thông tin về tình hình ô nhiễm môi trường trong khi dạy những bài có nội dung liên quan đến môi trường; sưu tầm một số đoạn phim ngắn về tình trạng ô nhiễm môi trường và tác hại nghiêm trọng của nó cho học sinh xem để rút ra bài học bổ ích.

Ví dụ: Khi dạy bài 12 “Những thành tựu chủ yếu và ý nghĩa lịch sử của cách mạng khoa học- kĩ thuật” (Lịch sử 9), để nhấn mạnh mặt trái của sự phát triển có thể cho học sinh xem một số bức tranh “biết nói” về tình hình môi trường hiện nay như:

Thứ 5: Khi tích hợp giáo dục môi trương giáo viên nên liên hệ tình hình thời sự nóng hổi hiện nay về vấn đề môi trường ở Việt Nam và thế giới như: Sóng thần ở các nước Đông Nam Á( Inđônêxia), hạn hán, cháy rừng, sạt lở đất ở các vùng núi… do biến đổi khí hậu. Ngoài ra giáo viên có thể kể thêm những câu chuyện thực tế về tình hình môi trường hiện nay ở nước ta: Hạn hán ở Tây Nguyên dẫn đến nguy cơ cháy rừng cao, thiếu nước sinh hoạt, băng tuyết ở nhiều tỉnh miền núi phía Bắc, ngập lụt ở thành phố Hồ Chí Minh…để tăng sức thuyết phục với học sinh.

* Những bài học có thể tích hợp giáo dục môi trường trong chương trình Lịch sử THCS:

Lớp 6:

TT	Tên bài	Nội dung tích hợp
01	Sơ lược về môn Lịch sử	Giáo dục cho học sinh ý thức giữ gìn, trân trọng những di tích lịch sử. Liên hệ những di tích ở địa phương đang sinh sống.
02	Xã hội nguyên thủy	Vai trò to lớn của thiên nhiên trong cuộc sống của người nguyên thủy. Giáo dục ý thức bảo vệ môi trường trong tình hình hiện nay.
03	Các quốc gia cổ đại phương Đông; Các quốc gia cổ đại phương Tây	Việc khai thác điều kiện tự nhiên ở lưu vực những dòng sông lớn cho sản xuất, sự ra đời của các quốc gia cổ đại.
04	Văn hoá cổ đại	Giáo dục học sinh có ý thức trong việc giữ gìn các di vật, di tích văn hóa ở trong nước cũng như nước ngoài.
05	Nhà nước Văn Lang ra đời	Người dân lúc bấy giờ đã biết khai thác điều kiện tự nhiên để phát triển nghề trồng lúa nước, đó là nền tảng cho nền nông nghệp phát triển ngày nay
06	Nước Âu Lạc	Ông cha ta đã khai thác điều kiện tự nhiên để xây thành Cổ Loa chống giặc, cuộc sống của nhân dân tốt đẹp hơn nhờ biết khai thác tự nhiên hợp lí.

Lớp 7:

TT	Tên bài	Nội dung tích hợp
01	Sự suy vong của chế độ phong kiến và sự hình thành chủ nghĩa tư bản ở châu Âu	Những cuộc phát kiến địa lí và việc mở rộng môi trường giao thương trên toàn thế giới.
02	Nước Đại Việt thời Đinh- Tiền Lê	Công cuộc khai khẩn đất hoang, làm thủy lợi phục vụ cho nông nghiệp. Cách phòng thủ bằng cách dựa vào địa hình hiểm trở của Hoa Lư để đóng đô.
03	Đời sống kinh tế, văn hoá	Giáo dục cho học sinh ý thức tự hào về những thành tựu văn hóa của nhân loại nói chung và của Việt Nam nói riêng.
04	Ba lần kháng chiến chống quân xâm lược Mông- Nguyên	Dựa vào điều kiện tự nhiên, khai thác yếu tố tự nhiên hợp lí, để đánh thắng giặc ngoại xâm.
05	Khởi nghĩa nông dân Đàng Ngoài thế kỉ XVIII	Sự ăn chơi sa đọa của Chúa Trịnh đã ảnh hưởng đến cuộc sống của người dân. Sản xuất nông nghiệp bị đình đốn. Hạn hán, lũ lụt, mất mùa liên tiếp xảy ra. Đê điều bị vỡ, nhà cửa của nhân dân trôi dạt… Liên hệ việc phòng chống thiên tai, lũ lụt của con người.

Lớp 8:

TT	Tên bài	Nội dung tích hợp
01	Chủ nghĩa Tư bản được xác lập trên phạm vi thế giới	Hệ quả của cách mạng công nghiệp. Ảnh hưởng của kiểu lao động mới đến sức khoẻ người lao động và môi trường sinh sống.
02	Sự phát triển của kĩ thuật, khoa học, văn học và nghệ thuật TK XVIII- XIX	Những tác động của con người vào tự nhiên.
03	Chiến tranh thế giới thứ nhất (1914-1918)	Ảnh hưởng của chiến tranh tới thiên nhiên, môi trường.
04	Châu Á thế kỉ XVIII– đầu TK XIX	Việc khai thác thuộc địa của các nước đế quốc và những tác động của nó đến các nước Châu Á.
05	Chiến tranh thế giới thứ hai (1939-1945)	Ảnh hưởng của chiến tranh tới thiên nhiên, môi trường.
06	Sự phát triển của khoa học – kĩ thuật và văn hoá thế giới nửa đầu thế kỉ XX	Những hậu quả của việc lợi dụng sự phát triển của khoa học- kĩ thuật cho mục đích chiến tranh.

Lớp 9:

TT	Tên bài	Nội dung tích hợp
01	Cuộc cách mạng khoa học– kĩ thuật từ năm 1945 đến nay – Những thành tựu chủ yếu và ý nghĩa lịch sử của cách mạng khoa học – kĩ thuật	Giáo dục cho học sinh ý thức bảo vệ môi trường khi nền công nghiệp phát triển, hậu quả của việc xử lí không tốt việc ô nhiễm môi trường do sản xuất công nghiệp gây ra. Đấu tranh chống việc sử dụng các thành tựu khoa học- kĩ thuật vào mục đích chiến tranh, phá huỷ môi trường, ảnh hưởng tới đời sống của con người…
02	Việt Nam từ cuối năm 1946 đến năm 1954 – Cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp xâm lược kết thúc (1953-1954)	Ý thức dựa vào địa hình để đánh giặc của ông cha ta.(đặc biệt là trong trận Điện Biên Phủ 1954).
03	Việt Nam từ năm 1954 đến năm 1975 – Cả nước trực tiếp chiến đấu chống Mĩ, cứu nước (1965-1973)	Chiến tranh phá hoại của Mĩ ở miền Bắc gây thiệt hại lớn về người và của. Hủy hoại lớn đến môi trường nước ta. (chất độc màu da cam)
04	Việt Nam từ năm 1975 đến năm 2000 – Việt Nam trên đường đổi mới đi lên chủ nghĩa xã hội (từ năm 1986- 2000)	Từ những thành tựu trong công cuộc xây dựng đất nước, cho học sinh liên hệ những đổi mới ở địa phương. Ý thức bảo vệ môi trường sinh thái, trồng cây gây rừng, phòng chống thiên tai lũ lụt, hạn hán. Hạn chế tác hại của biến đổi khí hậu…

Kết quả thu được sau tiết dạy:

Sau khi tiến hành dạy tiết Lịch sử có tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường ở Bài 12 “NHỮNG THÀNH TỰU CHỦ YẾU VÀ Ý NGHĨA LỊCH SỬ CỦA CÁCH MẠNG KHOA HỌC – KĨ THUẬT”, tôi nhận thấy học sinh rất hứng thú với giờ học, hăng say phát biểu bộc lộ những suy nghĩ, quan điểm riêng của mình về vấn đề bảo vệ môi trường. Khi bỏ phiếu thăm dò về giờ học ở cả 3 lớp 9 tôi giảng dạy, kết quả thu được cụ thể như sau:

*Lớp*	*Sỉ số*	*Thích giờ học*	Tỉ lệ	*Bình thường*	Tỉ lệ	*Không thích*	Tỉ lệ
9A	28	28	100 %	0	0 %	0	0 %
9B	27	26	96 %	01	4 %	0	0 %
9C	29	27	93 %	02	7 %	0	0 %

Đây là kết quả rất đáng khích lệ, là động lực lớn cho giáo viên giảng dạy. Qua đây có thể thấy được việc đưa vấn đề giáo dục môi trường vào bài giảng Lịch sử là một trong những giải pháp tích cực để đổi mới phương pháp dạy học, thu hút sự quan tâm của học sinh với môn học này.

Qua việc kiểm tra nhận thức của học sinh những tiết học sau đó, tôi nhận thấy đa số học sinh đã hiểu được trách nhiệm của mình trong việc góp phần bảo vệ thiên nhiên, môi trường sống. Tôi thật sự ngạc nhiên khi các em có thể trình bày nhiều giải pháp thiết thực để tiết kiệm nhiên liệu, giảm ô nhiễm môi trường, bảo vệ nguồn nước… Như vậy chứng tỏ rằng, các em không phải là những con người vô tâm, vô cảm, chỉ vì người lớn chưa tạo điều kiện cho các em bộc lộ suy nghĩ, quan điểm của mình. Không dừng lại ở lý thuyết, càng ngày tôi nhận thấy các em đã có ý thức hơn trong việc vệ sinh trường lớp, chăm sóc cây xanh, không còn hiện tượng vất rác bừa bãi như trước kia. Điều quan trọng nhất là các em đã có cái nhìn khác về môn Lịch sử: Lịch sử không chỉ nhắc lại quá khứ, mà qua môn học này các em còn được giáo dục những vấn đề thiết thực liên quan trực tiếp đến cuộc sống hiện tại và tương lai. Đó là mong muốn lớn nhất của bản thân tôi và có lẽ cũng là tâm nguyện của rất nhiều đồng nghiệp giảng dạy môn Lịch sử.

4 Kết luận.

Bảo vệ môi trường là một vấn đề mang tính toàn cầu. Vì vậy là người thầy, người cô đứng trên bục giảng, chúng ta không thể không giáo dục học sinh của mình biết yêu quý, bảo vệ môi trường. Bởi bức tranh về môi trường thiên nhiên, cuộc sống trong tương lai của các em có tươi sáng hay không, là hoàn toàn phụ thuộc vào hành động ngày hôm nay. Nên ngay từ bây giờ, những người giáo viên chúng ta hãy cố gắng thực hiện nghiêm túc yêu cầu giáo dục lồng ghép tích hợp của Bộ giáo dục và Đào tạo đã đề ra cho các môn học nói chung và môn Lịch sử nói riêng, với phương châm “Vì tương lai con em chúng ta”.

Đề tài này tôi chỉ mới áp dụng cho học sinh Trường THCS. Tuy nhiên nhiên nó chỉ là những tìm tòi, vận dụng của cá nhân, nên không tránh khỏi những hạn chế, thiếu sót… Hy vọng sẽ nhận được những đóng góp chân thành của quý đồng nghiệp, để cho việc lồng ghép tích hợp các vấn đề môi trường vào trong tiết dạy có liên quan, đạt hiệu quả cao mà không làm mất đi tính đặc trưng của bộ môn.

Bấm vào đây tải file Word