Một số phương pháp dạy học giúp học sinh học tốt phân môn học hát lớp 4, 5

I.1 LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI:

Như chúng ta đã biết, âm nhạc là thể hiện cung bậc tình cảm. Âm nhạc thuộc thể loại nghệ thuật biểu hiện không vẽ lên mà dùng âm thanh để biểu hiện tư tưởng tình cảm của con người khi buồn, khi vui, khi thiết tha trầm lắng, khi du dương, khi ào ạt … Âm nhạc có những nét gần gũi với ngôn ngữ nói, như về âm điệu, tức là độ cao thấp, mạnh nhẹ của âm thanh, cùng với trường độ, tiết tấu, âm sắc, hoà thanh …Tất cả tạo nên hình tượng bằng âm hưởng để biểu hiện tâm tư tình cảm của con người với con người và với cuộc sống. Âm nhạc là món ăn tinh thần không thể thiếu của con người. Từ khi cất tiếng khóc chào đời, con người đã tắm trong dòng sữa mát lành, ngọt ngào khi được nghe từng làn điệu dân ca của bà, của mẹ. Âm nhạc đối với con người cần thiết như ánh sáng và không khí vậy. Chính vì lẽ đó mà Fu xit đã từng nói: “ Cuộc đời con người thiếu tiếng hát thì chẳng khác nào con người thiếu ánh nắng mặt trời”.

Âm nhạc là một hình thái ý thức xã hội phụ thuộc vào quy luật chung của tự nhiên. Nó là nghệ thuật của âm thanh và sự kết hợp hài hoà giữa âm thanh và ngôn ngữ tạo thành những đặc trưng riêng. Thông qua âm nhạc, con người thể hiện, trao đổi tâm tư tình cảm của chính mình để tìm kiếm sự đồng cảm.

Thế hệ trẻ của chúng ta ngày nay, đặc biệt là lứa tuổi học sinh bậc tiểu học, âm nhạc càng quan trọng và cần thiết hơn. Vì tâm hồn của các em còn non nớt, trong trắng, tinh khiết nên dễ có cảm xúc, dễ tiếp thu. Chính vì vậy, âm nhạc góp phần giáo dục các em trở thành con người mới, phát triển toàn diện cân đối, hài hoà về “ Đức – Trí – Thể – Mĩ”. Âm nhạc càng quan trọng hơn vì nó góp phần hình thành phát triển nhân cách của các em, hỗ trợ đắc lực cho các em trong việc tiếp thu học tập tốt những môn học khác.

Nhận thức được tầm quan trọng đó, trong những năm gần đây, để đáp ứng những yêu cầu và nhiệm vụ mà thời đại mới đã đặt ra, sự nghiệp giáo dục nước ta đã đổi mới và cải cách sâu rộng đưa nền giáo dục vươn tới tầm cao mới. Có thể nói, đây là sự thể hiện của cái nhìn đúng đắn, sâu sắc của Đảng và Nhà nước đối với sự nghiệp đào tạo xây dựng con người mới trong thời kì XHCN.

Do nhu cầu cuộc sống ngày một nâng cao đã đặt ra cho ngành giáo dục những yêu cầu mới. Đó là sự áp dụng những tiến bộ của khoa học kĩ thuật vào trong nền giáo dục, nhằm phát huy tối đa năng lực sáng tạo cũng như khả năng thích ứng của cả giáo viên và học sinh.

Đối với môn âm nhạc, việc áp dụng phương tiện dạy học là rất cần thiết. Nó sẽ hỗ trợ tích cực cho giáo viên trong quá trình tổ chức, chỉ đạo và điều khiển hoạt động nhận thức cho học sinh. Sử dụng tốt phương tiện dạy học, chúng ta mới phát triển được khả năng tư duy sáng tạo, đầu óc cảm thụ âm nhạc và vốn hiểu biết, nâng cao đời sống thẩm mĩ cho học sinh. Mặt khác, trong giai đoạn hiện nay khi Bộ GD & ĐT đã áp dụng phương pháp đổi mới thì phương tiện dạy học trở thành một trong những yếu tố quan trọng để đánh giá năng lực của giáo viên.

Bản thân tôi là giáo viên được đào tạo và phân công giảng dạy môn âm nhạc. Tôi thấy rằng đại đa số các em rất thích bộ môn này. Qua thực tế giảng dạy, tôi nhận thấy rằng trước một bài hát hoặc khi nghe các bản nhạc, để các em hiểu, nắm được và thực hiện tốt yêu cầu của bài học cũng như nêu được cảm nhận ban đầu của mình về giai điệu các bài hát. Người giáo viên cần có một phương pháp truyền đạt, hướng dẫn thật tốt, đơn giản nhưng lại hiệu quả để giúp các em nắm bắt, tiếp thu nhanh nhất kiến thức bài học .

Trong thực tế, việc đưa ra một phương pháp giảng dạy thích hợp cho bộ môn âm nhạc ở bậc tiểu học đang còn nhiều vấn đề phải bàn. Những năm trước đây, việc giảng dạy bộ môn này giao cho giáo viên đứng lớp giảng dạy, không có giáo viên chuyên biệt. Bên cạnh đó là sự thiếu hụt các phương tiện dạy học, chủ yếu là dạy học theo phương pháp truyền miệng khô cứng. Do đó, kết quả đạt được là chưa cao, ít gây hứng thú cho các em trong việc học tập và việc tiếp thu kiến thức của bộ môn.

Từ những năm giảng dạy tại trường, tôi đã đúc kết được kinh nghiệm để giúp học sinh của mình học tốt môn âm nhạc. Vì vậy, tôi đã đưa ra được đề tài: “ Một số phương pháp dạy học giúp học sinh học tốt phân môn học hát lớp 4, 5 ”.

Nội dung và cách thức thực hiện các biện pháp:
Hướng dẫn học sinh lớp 4, 5 học phân môn học hát bao gồm các phương pháp sau:
    Đặc trưng của phương pháp dạy hát ở tiểu học là trên cơ sở thông hiểu nội dụng nghệ thuật của bài hát, đây là công việc trọng tâm của bài học.Ngoài các phương pháp dạy hát cũ, giáo viên dạy bằng “Hát truyền miệng”,đó là cách thầy,cô hát mẫu trò hát theo thì tôi còn đưa ra một số giải pháp mới sau:

   b.1. Giải pháp thứ nhất: Rèn kĩ năng luyện thanh cho học sinh

    Công việc đầu tiên khi hướng dẫn học sinh trong giờ học âm nhạc nói chung và tập bài hát mới nói riêng là giúp các em thực hiện qua bước luyện thanh . Do cao độ, trường độ của các câu hát thường xuyên thay đổi, tác động rất lớn đến thanh quản của các em. Luyện thanh ở đầu tiết học hát có tác dụng khởi động giọng, làm mềm mại cơ quan cảm âm và phát âm của trẻ. Học sinh sẽ nhạy cảm với việc nghe đúng, hát đúng cao độ, phát âm và nhả chữ. Luyện thanh đơn giản chỉ tiến hành 2 – 3 phút với một thang 5 âm hoặc một vài quãng giai điệu đặc trưng của bài hát, sử dụng vài nguyên âm đáng chú ý của bài.

Ví dụ: Trước khi vào học hát giáo viên cho học sinh khởi động giọng qua mẫu luyện thanh đơn giản dưới đây:



      Giáo viên đánh đàn làm mẫu cho học sinh lắng nghe một lần. Sau đó, giáo viên đánh đàn cho học sinh luyện thanh, giáo viên đánh ở giọng C dur (trưởng) sau đó chuyển lên giọng D (dur) trưởng: R M F M R cứ thế khi thấy học sinh đọc cao độ vừa phải giáo viên lại đánh thấp giọng xuống. Nếu tiết học hát nào cũng được luyện giọng như vậy thì học sinh hát sẽ không bị mệt, thoát giọng hơn, trong sáng hơn. Giáo viên cần nhắc học sinh không được gào thét, không được hát to quá và phát ra âm lượng lớn. Các em chỉ nên hát với âm lượng từ nhỏ, hơi nhỏ tới mạnh vừa (từ p, mp tới mf) vì đặc điểm cơ thể trẻ nói riêng là cơ quan phát âm còn rất non nót, các em rất chóng mệt. Trong khi hát giáo viên nên cho học sinh nghỉ, hát luân phiên hoặc chuyện trò của thầy và trò làm được như vậy giáo viên sẽ bảo vệ được sức khoẻ và giọng hát cho trẻ.

      Phương pháp luyện thanh giúp học sinh cả về đọc và nghe nhạc, phát triển âm vang, tròn âm. Nếu làm được vậy ở tất cả các tiết học thì sẽ phát triển giọng hát của học sinh sau này.

   b.2. Giải pháp thứ hai: Sử dụng mô hình trực quan và thuyết trình trong dạy học môn âm nhạc.

  Sau khi cho học sinh khởi động giọng bằng bài luyện thanh. Ở mỗi bài tập hát bài mới, giáo viên phải giới thiệu bài và dẫn dắt bài hát một cách sinh động, gây sự chú ý, tò mò cho học sinh. Để làm được điều đó, giáo viên phải chuẩn bị tranh minh hoạ của bài hát, cho học sinh quan sát tranh trả lời câu hỏi của giáo viên đặt ra dựa trên bức tranh minh hoạ của bài hát đó. Từ đó, giáo viên giới thiệu nội dung bài hát chuẩn bị học một cách ngắn gọn, sinh động , lôi cuốn các em vào bài học mới.

Ví dụ :

   Giáo viên treo tranh minh hoạ bài hát “Cò lả” Dân ca đồng bằng Bắc bộ. Giáo viên đặt câu hỏi cho học sinh trả lời về nội dung minh hoạ trong bài hát. Sau đó, giáo viên thuyết trình: Những cánh cò bay rập rờn trên đồng lúa mênh mông trong buổi chiều tà là hình ảnh rất quen thuộc với người nông dân Việt Nam. Cùng với luỹ tre xanh, đồng lúa vàng, đàn trâu gặm cỏ thì hình ảnh cánh cò bay lả, bay la gợi nên khung cảnh yên bình của biết bao làng quê. Cánh cò bay lả, bay la cũng là một bài hát dân ca rất quen thuộc với người dân đồng bằng Bắc Bộ.

    Ngoài những từ ngữ dùng để mô tả những hình ảnh sinh động trong bài hát, giáo viên phải cho các em nghe giai điệu bài hát thông qua giáo viên trình bày, hoặc thông qua băng đĩa nhạc. Nhưng tốt hơn là giáo viên nên ghi sẳn phần đệm của bài hát vào bộ nhớ của đàn, hoặc giáo viên trực tiếp đàn và hát mẫu cho các em nghe. Thậm chí còn cần phải thể hiện các động tác phụ hoạ cho lời ca của bài hát, để sau khi học xong bài hát này các em còn thể hiện được như cô giáo đã làm mẫu. Làm như vậy, các em sẽ cảm nhận được giai điệu, tính chất của bài hát. Hơn nữa, việc giáo viên làm mẫu trực tiếp còn gây được sự hứng thú chú ý hơn cho các em. Các em còn nhỏ, khả năng nhận thức chủ yếu theo bản năng và cảm tính. Do đó, các em nghe hát mẫu và đọc lời ca của bài hát là việc làm không thể thiếu được. Ở giai đoạn này, việc giải nghĩa và luyện đọc từ khó sẽ giúp các em hiểu được ý nghĩa của lời ca.

   Việc đọc lời ca theo tiết tấu sẽ giúp các em phần nào cảm nhận được tính chất nhịp điệu của bài. Người giáo viên chỉ cần hướng dẫn rõ thêm một chút là các em có thể hình dung được những chỗ ngân hay chỗ nghỉ sau mỗi câu của bài hát. Để các em đọc đúng tiết tấu và ngắt cuối câu. Giáo viên chỉ bảng phụ và đọc mẫu hướng dẫn các em đọc theo mẫu .

   Khi tập hát cần tới sự đồng đều hoà giọng chính xác và diễn cảm với những trạng thái khác nhau, đặc biệt là hát rõ lời nên giáo viên luôn đặt ra kế hoạch hướng dẫn các em thực hiện tốt.

   Việc lấy giọng một bài hát cụ thể phù hợp chung cho cả lớp là hết sức quan trọng. Điều đó, giúp các em dễ dàng điều khiển giọng hát của mình đúng cao độ của bài hát.

     b.3. Giải pháp thứ ba : Rèn kĩ năng hát từng câu cho học sinh nhằm giúp các em thuộc bài tại lớp.

     Có nhiều phương pháp để hướng dẫn học sinh tập một bài hát. Ở đây, tôi chỉ đưa ra phương pháp mà theo tôi là giúp học sinh tiếp thu bài tốt nhất. Đó là phương pháp kết hợp giữa nghe giai điệu tập hát và hướng dẫn sửa lỗi thông qua truyền miệng từng câu.

     Để các em cảm nhận từng giai điệu của từng câu hát, không nhất thiết giáo viên lúc nào cũng phải hát mẫu, việc hát mẫu tốt nhất là chỉ dùng để trình bày toàn bài hát vào đầu tiết học giúp các em cảm nhận giai điệu, tiết tấu của bài hoặc dùng để sửa lỗi từng câu hát cho các em. Việc dùng tiếng đàn (piano) để đánh giai điệu của từng câu hát,học sinh lắng nghe, nhẩm lời ca theo giai điệu, nghe bắt nhịp và hát hoà theo tiếng đàn. Cách dạy này có những ưu điểm sau:

– Nâng cao kĩ năng nghe nhạc của học sinh .

– Phát huy tính tích cực của học sinh khi nghe nhạc, các em tự nhẩm lời ca và hát hoà theo tiếng đàn.

– Phát huy màu sắc giọng hát của từng học sinh, bởi nếu nghe Giáo viên hát mẫu nhiều lần, các em sẽ dần ảnh hưởng và bắt chước giọng hát của Giáo viên. Giọng giáo viên hát tốt thì không sao nhưng nếu giáo viên hát không chuẩn thì kết quả rất phản thẩm mĩ.

– Cách dạy này còn đặt ra yêu cầu đối với giáo viên là phải dần hoàn thiện kĩ năng sử dụng nhạc cụ của mình.

    Việc tập hát từng câu và kết nối theo lối móc xích sẽ giúp các em nhanh thuộc lời ca và hát chuẩn xác giai điệu hơn. Khi củng cố luyện tập từng đoạn của bài hát, ngoài việc giúp các em cảm nhận giai điệu và lời ca. Nó còn giúp các em tự tin hát đúng cao độ, câu hát không rời rạc ê a, phát âm nhã tiếng rõ lời. Đặc biệt là giúp các em loại bỏ sự nhàm chán khi chưa thực hiện được bài tập .

b.4. Giải pháp thứ tư: Uốn nắn, sửa lỗi cho học sinh khi các em hát chưa đúng giai điệu , cao độ.

    Trong quá trình học hát, học sinh tập hát có những chỗ chưa đạt yêu cầu là điều thường thấy, nhất là những học sinh ít tham gia ca hát, hát bài khó cũng làm các em bối rối. Bởi vậy, giáo viên không nên nôn nóng, hoang mang, sửa chữa có nhiều thủ pháp nhưng quy tụ ở chỗ không làm cho người hát luống cuống và mặc cảm, cần nâng đỡ các em vui vẻ,nhẹ nhàng để vượt qua khó khăn, nhất là đối với những học sinh yếu.

   Giáo viên có thể kết hợp việc hát mẫu cho rõ ràng hơn với sự hỗ trợ của các hình dấu trên bảng gợi ra cảm giác âm thanh cho các em.

       Ví dụ: Thấp xuống, trầm xuống: Hình mũi tên xuống

               Cao hơn: Hình mũi tên lên

               Luyến một nét cong lên hoặc cong xuống È; Ç

               Dài hơn nữa (ngân) một nét ngang: ¾

    Cũng có thể dùng bàn tay để ra dấu“chú ý”,“cao lên”,“trầm một chút”,“ngân dài”, “luyến”,“ngắt”.

   Bên cạnh đó ta còn sửa cho học sinh tập lấy hơi và dùng hơi hợp lý, lấy hơi trong khi hát học sinh thường thở hổn hển, mệt mỏi, lấy hơi là hít hơi qua mũi, miệng, trữ ở phổi rồi đưa dần qua thanh quản để hát hết một chặng hơi (câu hoặc phân câu).Khi đó điều kiện thời gian lại lấy hơi tiếp, hát tiết.

Ví dụ : Câu hát sau đây phải ngân dài 2 phách rưỡi theo dấu ghi ở đây, thể hiện trong bài hát: Khăn quàng thắm mãi vai em – Ngô Ngọc Báu

“ Khi trông phương đông vừa hé ánh dương”

Lấy hơi qua mũi, nhưng thực tế nhiều khi phải lấy hơi qua cả miệng mới đủ thời gian cho phép. Lấy hơi nhẹ là cố gắng để ít phát ra tiếng gió. Khi lấy hơi không so vai ưỡn ngực, ngồi hát thoải mái không gò ép lấy hơi nhanh là lấy hơi trong thời gian cho phép (phần nhiều rất ngắn ngủi: một dấu lặng ngắn hoặc thời gian ăn bớt của nốt nhạc đã hát) không được lỡ nhịp của chặng hát sau. Trong khi dạy hát cần có dấu lấy hơi ghi trên lời ca và ra hiệu cho học sinh lấy hơi thống nhất theo phương án hợp lý đã định.

Về phía phát âm thì với học sinh ta hiện nay phát âm vẫn còn sai nhiều và đặc biệt đối với những em có gốc tỉnh Hà Nam thì ngọng nhiều nhất là “l” và “n”. Trong khi hát học sinh vẫn còn ngọng vần, ngọng phụ âm, tiếng hát lè nhè hay bị gắt giọng. Do vậy, đòi hỏi ở giáo viên phải sửa lỗi cho học sinh về cách phát âm trong khi hát. Nhưng điều trước tiên là người thầy phải phát âm chuẩn mới uốn nắn và sửa sai cho các em được.

Ví dụ: Bài “Em yêu hoà bình”

Học sinh đều hát sai “l” và “n” và ngược lại.

Tiếng “nơi mà em khôn lớn” học sinh hát là “lơi mà em khôn lớn”

“Lắng đọng phù sa”thành “nắng đọng phù sa”.

Vì vậy, việc uốn nắn những chỗ chưa được trong khi hát là một điều rất cần thiết để rèn cho các em về dùng hơi, lấy hơi, tư thế ngồi, đứng hát phát âm chuẩn. Nhưng chúng ta cần phải thường xuyên liên tục quan tâm sửa lỗi từng kĩ thuật nhỏ trong khi học hát thì mới phát triển được khả năng cảm thụ âm nhạc và học hát của học sinh. Song cuối cùng có thể vẫn phải chấp nhận một số lỗi nhỏ, không vì câu nện mà làm học sinh mệt mỏi và chán nản trong khi tập hát.

Khi các em hát được giai điệu và lời ca của bài hát, để giúp cho việc củng cố, khắc sâu bài học. Giáo viên phải hướng dẫn các em cách hát kết hợp gõ đệm để tạo sự sinh động, sôi nổi của bài hát và giúp các em giữ được nhịp độ của bài hát. Hơn nữa, việc hát kết hợp gõ đệm sẽ tránh được sự nhàm chán, đơn điệu của tiết học. Thông thường, có 3 cách gõ đệm để luyện tập củng cố bài hát đó là: hát kết hợp gõ đệm theo nhịp, hát kết hợp gõ đệm theo phách, hát kết hợp gõ đệm theo tiết tấu lời ca. Tuy nhiên tuỳ theo từng bài hát mà vận dụng cho phù hợp .

b.5.Giải pháp thứ năm: Phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo khi dạy hát tập thể trong giờ học.

Trong giờ học hát chúng ta vẫn thấy học sinh hát còn chưa được đều, người hát to, người hát nhỏ, hát sớm, hát chậm. Ở học sinh tiểu học không thể tránh khỏi tình trạng như vậy, song ở trường tiểu học hình thức hát là hát tập thể (đồng ca, tốp ca, hợp xướng, hát tập thể trong lớp và sân trường) vẫn còn phổ biến. Giáo viên cần phải phân tích và giáo dục học sinh biết biểu hiện tính thống nhất và sức mạnh của tập thể trong tiếng hát chung, đó là tiếng hát hoà hợp là hát đều về nhịp điệu, về âm lượng (tức là không có tiếng hát e dè, lí nhí, không có tiếng hát trội giọng, gào thét). Các giọng hát đều ấm áp, trong sáng, góp giọng của từng người trong tiếng hát chung. Làm được điều này, giáo viên cần thường xuyên khích lệ những em rụt rè, chưa quen hoạt động tập thể, đồng thời sự tập luyện thường xuyên chắc chắn sẽ tạo được những ý thức và kĩ năng hát hoà hợp trong tập thể. Nếu thực hiện được như vậy sẽ làm cho chất lượng tiếng hát ngày một nâng lên, giọng hát của các em được hoà đồng, tạo một sức mạnh phát ra âm thanh đều, hay hơn, lại bảo vệ được sức khoẻ và giọng hát cho học sinh.

Để khích lệ các em trong học tập và tạo điều kiện chứng minh khả năng cảm thụ âm nhạc của các em. Sau khi học xong bài hát, Giáo viên phải tổ chức cho học sinh thể hiện bài hát theo các hình thức: đơn ca, song ca, tốp ca. Ở giai đoạn này việc động viên, khích lệ các em là hết sức quan trọng, cho dù các em chưa thực hiện được bài hát một cách chính xác và tốt nhất.

III.1 KẾT LUẬN

Âm nhạc luôn mang lại niềm vui, niềm hạnh phúc cho mọi người, xua tan bao nổi nhọc nhằn trong cuộc sống, nó như một luồng khí trong lành mỗi khi nghe ai đó cất lên lời ca tiếng hát. Âm nhạc đến với tuổi thơ như nâng bước các em vui đến trường,động viên các em trong học tập, phấn đấu và rèn luyện, giáo dục các em lòng tự hào, niềm kính yêu Bác Hồ, yêu Đảng, yêu Tổ quốc, yêu quê hương đất nước, yêu gia đình qua những bài hát các em được học. Lớp lớp tuổi thơ đã được nuôi lớn tâm hồn trong những bài ca và trưởng thành cùng đất nước, cùng dân tộc. Việc dạy cho học sinh học hát ở trường Tiểu học không phải đào tạo các em thành những ca sĩ, nhạc sĩ mà thông qua bộ môn âm nhạc giúp các em phát triển một cách toàn diện. Thông qua bộ môn này giáo viên cũng có thể phát triển những em học sinh có năng khiếu, hướng cho các em nuôi dưỡng ước mơ nếu thật sự âm nhạc là niềm đam mê theo đuổi của các em, là ước mơ cho tương lai của các em, chắc chắn trong hành trang ấy có cả những bài ca đã và đang gắn bó, đang vang vọng mãi cùng với tuổi thơ. Xuất phát từ ý nghĩ trên cho nên trong quá trình giảng dạy bản thân tôi cũng luôn tìm ra những phương pháp giảng dạy sao cho phù hợp với từng đối tượng học sinh. Qua thực tế giảng dạy tại trường tiểu học Nguyễn Viết Xuân, tôi nhận thấy hiệu quả của các phương pháp này là khá cao. Điều đó được thể hiện rõ qua thực tế kiểm tra chất lượng bộ môn cuối năm cùng với các phong trào văn hoá văn nghệ ngày càng phát triển và thu được kết quả cao. Tuy nhiên, khi vận dụng phương pháp này giáo viên chúng ta nên áp dụng sao cho phù hợp với từng hoàn cảnh, từng đối tượng cụ thể để thu được kết quả tốt nhất và điều quan trọng hơn bao giờ hết là chúng ta nên xây dựng những phương pháp dạy học tối ưu, nắm chắc tính đặc trưng của môn học để có những tiết dạy đạt hiệu quả

Bấm vào đây để tải về